2013 yılında İngiltere ilk defa kültür başkenti uygulamasına başladı. İlk İngiltere kültür başkenti Derry'e vardığımda çok dolu bir kültürel yılın son çeyreğine ulaştım. Ancak bu son kültürel faaliyetler tüm şehri tarihi ve sanatsal açıdan zirveye ulaştırdığı anlardı. Bu yazıda Derry kentinin İrlanda ve İngiltere'nin ucunda bir inci olarak nasıl parladığına değineceğim.
Derry aynı zamanda Londonderry olarak da biliniyor. İrlanda adasının kuzeyinde, batıda, içinden geçen nehrin denizle buluştuğu bir noktaya kurulu Derry. Kuzey İrlanda İngiltere'ye yarı bağlı, aynı zamanda bir parlamentosu olan özerk bir bölge. Bölgede yaşayanların Kuzey İrlanda'ya verdiği ad ise Ulster. Bulunduğunuz dini pozisyona göre ya protestan-kralcı ya da katolik-cumhuriyetçi oluyorsunuz. Bağımsız Kelt geleneklerinin yaşandığı, aynı zamanda 1600'lerden sonra yerleştirilen İskoçlar ve Bretonların yaşam anlayışının yerleştiği bir bölge burası. İngiliz kültürel asimilasyonu da kısmen başarılı olabilmiş. Kendi payıma daha İrlanda dilinde Keltçe bir cümle duyamadım. Acı olayların yaşandığı sıkıntılı yılların geçtiği Derry aynı zamanda Kanlı Pazar'ın yaşandığı şehir. Şehrin ortasındaki Özgür Derry noktasında Bogside bölgesinde duvar resimleri (mural) ile anlatılan bu olaylar ve acılar bugün hala çok canlı. 201 l'de yapılan şehrin iki yakasını bağlayan barış köprüsü (Peace Bridge) bu yaralan sarmaya bir adım.
Kültür başkenti olarak Derry 2013 yılı kasım ayını Cinema City (Sinemasal Şehir) başlığı altında her güne en az bir film gelecek şekilde gösterimlere ayırdı. Kasım sonuna doğru da Foyle Film Festivali gerçekleşti. Bu festivalde Derry'nin geçmişinde yer almış, ilk filmlerini bu şehirde yapmış ya da göstermiş sinemacılar davetliydi.
Paul Greengrass ile Captain Phillips
Foyle Film Festivali bünyesinde Türkiye'de sinema seyircilerinin son iki Bourne filmiyle tanıdığı Paul Greengrass Derry seyircisiyle üç defa buluştu. İlki Northwest College auditoryum iki saat söyleşi, ikincisi Captain Phillips ücretsiz özel gösterimi ve son olarak Bloody Sunday gösteriminde konuştu. Bunlardan Kanlı Pazar günü olanları anlattığı Bloody Sunday filmi 30 Ocak 1972 yılında sivil haklarını savunmak üzere barışçıl gösteri yapan 26 İrlandalı'ya İngiliz askerinin ateş açtığı olayı anlatıyor. 14 kişinin öldüğü bu acı olayı anlatan filmin özel gösterimine Paul Greengrass ölen ve yaralananların akrabalarını davet etti. Gösterimde duygusal bir atmosfer hakimdi. Gelenler gözyaşlarını tutamadı. Paul ise her birinin elini (bu arada benim de elimi) tek tek sıktı.
Danny Boyle ile Transpotting
Transpotting filmi ile bildiğimiz ve Slumdog Millionaire ile dünyaca tanınan Oscar ödüllü yönetmen Danny Bolye da Foyle Film Festivali bünyesinde Derry'deydi. Böyle, 2012 Londra Olimpiyatları açılış töreninin de mimarı. St. Columb Hall'da iki saate yakın bir sohbeti senarist arkadaşı Frank Cottrell Boyce (Millions) ile paylaştı. Böyle daha önce bir diş doktoru olan John Hodge'un senaryosunu yazdığı Irwin Welsh'in 'filmi yapılamaz' dediği Transpotting'in ilk gösterimini Derry'de yapmış. İçten nükteli ve konuşkan ikili dinleyenleri mest etti. Özellikle Danny dinleyenlerin aklına gelen her soruyu cevaplandırdı.
Görsel Temaşa Psycho ve Lumiere ile kapanış
Foyle Film Festivali'nin sonuna ışıklı anlatım gösterisi Lumiere denk geldi. Binaların üzerine ışıkla yansıtma yapılarak müzik eşliğinde öyküler anlatan Lumiere konsepti şehrin çeşitli noktalarında yer aldı (Ateş Bahçeleri gibi). Bunun yanında Ulster Orkestrası Alfred Hitchcock'un Psycho (Sapık) filminin canlı orkestra gösterimini yaptı. Bernard Herrmann'ın bestelediği Psycho film müziği ful klasik orkestra eşliğinde filmi seyircilere eşsiz biçimde ulaştırdı.
Turner Prize
İngiliz modern sanatının en önemli ödülü olan Turner Prize'a aday 4 eser ise Derry'de idi. Bugüne kadar başka bir İngiliz şehrine verilmeyen bu onur, dört sanatçının eserlerinin aynı zamanda tek mekanda sergilenmesi Derry'i gururlandırdı. En sonunda Laura Prouvost'un büyükannesinin yaşamım anlattığı video-enstolasyon eseri birinci oldu. Derry'den ailen bağlan geçen İrlandalı oyuncu Saoirse Ronan'ın eliyle ödül Laura Prouvost'a verildi.
Derry bu yılın kültür başkenti olarak görsel sanatlara ve özellikle sinemanın gelişmesine ne kadar katkı sağlayabilecek beraber göreceğiz.