Neva Nehri’nin kıyısında ve Petersburg’un en merkezi yerinde kurulmuş bu sanat merkezi, Rusya’nın en büyük ve dünyanın önde gelen müzelerinden birisidir. İmparatorluk Kışlık Sarayı’nda 1764 yılında kurulan Hermitaj Müzesi’nin nüvesini Büyük Katerina’nın Berlin’deki bir tüccardan satın aldırttığı 225 kadar Batı Sanatı’nın önemli yapıtları oluşturmuştur. Müze’nin kurucusu sayılan Büyük Katerina’nın isim günü olan 7 Aralık, Hermitaj’ın da doğum günü olarak her yıl kutlanır.
Hermitaj Devlet Müzesi’nde 3 milyondan fazla obje sergilenmekte olup, her biri için 10 saniye ayrılsa bile, en az bir yılda gezilebileceği tahmin edilmektedir. Bu nedenle, zaman sorunu ile karşılaşıldığında, pahalı olmasına karşın yanm günlük organize turların tercih edilmesi yararlı olur. Sergilenmekte olan yapıtlar arasında resim tabloları, heykeller, grafik ve uygulamalı sanat eserleri, para ve madalyon koleksiyonları ile arkeolojik eserler yer almaktadır. Hermitaj Müzesi başta Kışlık Sarayı olmak üzere, diğer üçü 18 ve 19. yy’da dünyanın en ünlü mimarları tarafından yapılan diğer 3 binadan oluşmaktadır.
1783-87 yıllan arasında, Hermitaj Tiyatrosu kurularak bir kemer altı üst geçidiyle Eski Hermitaj’a bağlandı. Kışlık Saray’ın tamamım da kapsayan komplekse, Büyük Katerina’nın gizli yaşamını hatırlatacak biçimde Hermitaj adı verildi. Büyük Katerina, yönetimi sırasında 20 kadar sevgili değiştirmiş olduğundan, sarayın asma bahçeli Küçük Hermitaj kanadında bir tür inziva hayatı yaşamaktaydı. Sevgililerinden başkalarının girmesinin yasak olduğu bu mekâna halk arasmda "inzivaya çekilme yeri” anlamında Hermitaj denilmekteydi. Ne var ki, Büyük Katerina’nın Rusya’yı daha da genişletmesi ve aydınlanma reformunu hızlandıran projeleri başanyla realize etmesi nedenleriyle, aşk yaşamı Rus halkı tarafından oldukça doğal görüldü ve sempatiyle karşılandı. Bu yıllarda Hermitaj’daki tabloların sayısı 2000’i geçmekteydi. 1852 yılında, Çar I.Nicholas Yeni Hermitaj kanadını yaptırtarak, Hermitaj’a ekledi. Sonraki yıllarda ise Almanya, Fransa, Hollanda ve İngiltere’den önemli sanat koleksiyonları satın alındı. Resim koleksiyonlarına ek olarak Didero ve Volter’in kütüphaneleri, kabartmalar, para ve madalyon koleksiyonları, Cameos ve Intaglios gibi müzenin özelliklerinden olan yapıtlar ve kitaplar da yer almaya başladı.
Çariçe Katerina’dan sonraki imparatorlar da Avrupa ülkelerinden sanat eserleriyle ilgili koleksiyonları toplamaya devam ettiler. I.Nicholas Napolyon’un karısı Josephine’nin koleksiyonlarım satın aldı. Ne var ki, sarayın finansman sorunlarını çözmek için, önemsiz saydığı çok sayıda eseri açık artırma yoluyla sattırdı.
1914 yılında Leonardo Vmci’nin Küçük Madonna ve Benois Madonna adlı iki ünlü tablosu satın alındığında, Hermitaj’ın prestiji daha da arttı. Bu yıllarda ayrıca Hollanda ve Flemenk resim koleksiyonlarıyla Basilevsky’nin Ortaçağ resim sanatım içeren koleksiyonları ve Semenov-Tian Shansky’nin koleksiyonları da satın alındı.
1917 Devrim hareketi sırasında Hermitaj, Geçici Hükümete de ev sahipliği yaptı. Lenin, yönetimi ele geçirdikten hemen sonra, Hermitaj’ı ulusal devlet müzesi olarak ilan etti. 1918 yılında Moskova başkent yapıldığında, Hermitaj’ın ünlü eserleri Moskova’daki Fuşkin Müzesi’ne geçici olarak korunmak amacıyla gönderildi. Puşkin Müzesi’nden ise, karşılık olarak Sergei Shchukin ve Ivan Morozov’un yapıdan Hermitaj’a verildi. Bu arada yeni kurulmakta olan diğer kent müzelerine Hermitaj’dan çok sayıda eser gönderildi. Ne yazık ki, hükümet Hermitaj’dan çok sayıda eseri finansal sorunlan nedeniyle yabancı ülkelere de satmaya başladı. Bu arada Jan van Eyck’in ünlü yapıtı Annunciation, Washington’daki Ulusal Galeri’ye satıldı. Ancak, yabancı ülkelere yapılan satışlara 1934 yılında son verilebildi.
Hitlerin Petersburg’u kuşatması sırasında iki tren dolusu önemli yapıt, korunması amacıyla Ura! Bölgesi’ndeki Sverdlovsk Resim Galerisi’ne gönderildi. 900 günlük kuşatma sırasında Hermitaj yoğun bombardımana hedef olduğu halde, galerileri fazla bir zarar görmedi. Ancak, dış mekânının restorasyonu oldukça uzun sürmesine karşın, orijinal görünümüne kavuşturuldu. Böylece, Hermitaj dünyanın en önemli ve en güzel mimari yapılarından birisi oldu.
Savaş sonrasında Hermitaj’da çok sayıda sanatsal uzmanlık enstitüleri kuruldu. Yılda ortalama 20 kadar geçici sergi açılmaya başlandı. Aynca ABD, Batı Avrupa ülkeleri ve Japonya müzeleriyle gezici sergilerin değişimi projesi uygulamaya konuldu. Son yıllarda ise, ABD ve Hollanda’da Uluslararası Hermitaj Dostluk Dernekleri kuruldu. Vasileyvsky Adası’nda ki Menshikov Sarayı, 1981 yılından beri Hermitaj’ın bir branşı olarak ziyaretçilere açılmıştır. Günümüzde Hermitaj’da 1000 kadar oda bulunmakta olup, sadece eski Kışlık Saray bölümünün dış cephelerinin uzunluğu 1.6 kilometreyi bulmaktadır. Gezilebilecek galerilerin toplam uzunluğu ise 19 kilometreye ulaşmaktadır. Hermitaj’da Batı resim ve heykellerinin yarımda aynca Prehistorik, klasik, oryantal ve Rus Sanatı ile ilgili olarak çok sayıda önemli tarihi eserler de sergilenmektedir.
Prehistorik Sanat
24.000 yıl öncesinden kalma ok başlıkları ve heykeller; Büyük Petro’nun tarih öncesi dönemle ilgili altın objelerden oluşan koleksiyonu; Scythian alim ceylan heykeli ve Altay yöresinden çıkarılan tarihi eserler Hazine bölümünde sergilenmekte olup, buraya ek bir bilede girilmektedir.
Klasik dönem
Büyük Petro’nun satın aldığı M.Ö. 3. yy’da yapılmış olan Roma mermer heykelleri ve Tauride Venüsü; üzerinde Truva Savaşlarıyla ilgili figürlerin bulunduğu vazolar; M.Ö. 3. yy’ da İskenderiye’de yapılma Gonzoga Cameo; ve Atinalı ustaların M.Ö. 5. yy’da yaptıkları altın işi süsleme objeleri görülebilir.
Oryantal Sanatlar
Eski Mısır’dan getirilme III. Pharaoh Amenemhet’in heykeli; uzak doğudan getirilme Buda heykelleri, duvar resimleri, ağaç oyma işleri; Eski Roma sirkleriyle ilgili fildişi diptych (eskiden kullanılan birbirine menteşelenmiş iki yapraktan ibaret tablet; kitap gibi kapanan iki levhalı resim); İran’dan altın ve gümüş vazolar, minyatürler ve Ali Şah’ın portresi, Orta Asya’dan danteller, kilimler ve Tacikistan’dan yar ah bir şövalyeyi gösteren fresko sergilenmektedir.
Rus Sanatı
Kışlık Saray’daki Rus sanatıyla ilgili objelerin çoğu Rusya Müzesi’nden getirilmiş olup, yine Büyük Petro’nun 300 kadar objeyi kapsayan Rus sanatıyla ilgili koleksiyonu Hermitaj’da sergilenmektedir. Bunlar arasında en önemlisi olarak, Rastrelli tarafından yapılan Büyük Petro büstü bulunmaktadır. Hermitaj’da Rus sanatıyla ilgili olarak ayrıca Rus sanatkârlarının yaptığı fildişi vazo; Urallar’ın renkli taşlan ve mermerleriyle süslü imparatorluk daireleri ve ulusal kahraman Aleksander Nevsky için yapılan lahit görülebilir.
RUSYA DEVLET MÜZESİ
Rus sanatının hâzinesi sayılan Rusya Devlet Müzesi’ne, güzelliğiyle ünlü Mikailovsky Sarayı ev sahipliği yapmaktadır. Bu müzede Rus sanat ve kültürü ile 400’den fazla koleksiyon sergilenmektedir. Sarayın bahçesinde Mikhail Anikushin tarafından yapılan ünlü Rus şairi Aleksander Puskin’in anıtsal bir heykeli 1957 yılında dikilmiştir. Alexander HE tarafından Rusya Müzesi adı verilen bu sanat evinin kurulmasına 1895 yılında İmparator III. Nicholas karar verdi. Rus sanat ekollerinin en önemli resim ve heykelleri, Petersburg’un en güzel saraylarından biri olan Mikhailovsky’ye yerleştirileli. Bu saray İmparator I. Nicholas’ın kardeşi Grand Dük Mikhail Pavlovich için Carlo Rossi tarafından 1815-25 yıllan arasında yapıldı. Saray’da sonraki yıllarda önemli değişiklikler yapılmasına karşın ön cephesi, holleri ve odalarında Rus İmparatorluğumun geleneksel mimarisi aynen yansıtıldı. Müze’de Giovanni Scotti’nin otantik dekorasyonları, Stephan Pimenov’un rölyef heykelleri, parke döşemeleri ve şömineleri oldukça etkileyicidir. Rusya Müzesi’nde Mongolya öncesi dönemden günümüze kadarki önemli resim, heykel, grafik sanatları, dekorasyon ve folklor gibi güzel sanatların bütün dallarında önemli yapıtlar sergilenmektedir.