2018’in ilk günlerinde Belfast belediyesinin her yıl geleneksel olarak verdiği yılın kişisi ödülünü kariyerinin zirvesindeki Kenneth Branagh aldı. Branagh, Belfast doğumlu ve hayatının ilk dokuz yılını bu şehirde geçirmiş. 1970’lerdeki Kuzey İrlanda mezhep çatışmaları (The Troubles) sırasında İngiliz kökenli oluşunun yaratabileceği sorunlar nedeniyle ailesi İngiltere’ye taşınmış. Kuzey İrlanda aksanı ilk başlarda okulda sorun olunca hemen standart İngiliz aksanı öğrenmiş ve bu, onu Shakespeare ile tanıştırmış. İngiliz Kraliyet Tiyatro Akademisi’ni (RADA) bitirince ilk olarak 1982 yılında Kuzey İrlanda’da BBC’nin Billy Plays adlı dizisinde rol alan Kenneth Branagh ile Dünya Sineması’nın ilk tanışması 1989 yılında sinemaya uyarladığı Shakespeare’in 5. Henry filmi ile oldu.
2017 yılında Branagh oldukça aktifti. Bol ödüllü Dunkirk filminde başroldeyken ünlü Agatha Christie romanı Doğu Ekspresi’nde Cinayet’in yeni sinema uyarlamasında hem oyuncu olarak rol aldı hem de yönetmen olarak seçkin bir oyuncu grubunu yönetti. Kenneth Branagh,2017’de tam beş farklı kategorideki Oscar Ödülleri dâhil pek çok film ve televizyon ödülüne aday gösterildi. Sinema kariyerindeki başarısını temsilen Los Angeles’taki Hollywood Bulvarı’nda Grauman Çin Tiyatrosu’nun önünde el ve ayak izleri bulunmaktadır. Belfast’taki ödül töreni vesilesiyle bu oyuncu-yönetmenin sanatsal yaklaşımına 30 yıllık perspektiften bakabiliriz.
İngiliz sineması devamlı üretim ve değişim geçirmesine rağmen ana dilinin İngilizce olmasının getirdiği dezavantajla daima seyircilerinin büyük çoğunluğunu Hollywood filmlerine kaybeder. Kültürel olarak her on yılda yeni ve başarılı yönetmen ve oyuncular çıkarsa da bunları sıklıkla Hollywood’a kaptırır. Bu nedenle İngilizliğin temsili olmaya her zaman devam eden yönetenoyuncu ortaya çıkarması zordur. Bu istisnanın en güzel örneklerinden biri de Kenneth Branagh’dır.
Kenneth Branagh klasik Shakespeare aktörlerinden. Shakespeare oyunlarının ve oyunculuğunun İngiliz tiyatro sanatı tarihinde kalıplaşmış bir geçmişi var. Örneğin bir Shakespeare oyununda sözlerin değiştirilmesine ve güncelleştirilmesine ne eleştirmenler ne de seyirciler hoş bakıyor ve hatta bu türden oyunlar başarısız bulunup küçümseniyor. Aynı zamanda oyunların sahneye konuluşunda 20. yüzyılla doğallaşan oyunculuktan kopuk daha teatral performansa dayalı eski tip oyunculuk yakıştırılıyor. Oysa günümüzde hem genç hem de yaşlı seyircileri çekebilmek için birbiriyle çelişen yöntemler uygulamak gerekli. Bir Shakespeare oyununun sahneye konulması geçmiş sahne geleneklerine devam etmeyi gerektirdiği gibi günümüz seyircisine de çekici gelecek beğenen gelenekçiler onun John Gielgud, Laurence Olivier ve Alec Guinness gibi İngiliz tiyatrosunda yer eden klasik Shakespeare oyuncuları gibi metne sadakati ve sahne hâkimiyeti ile ayakları yere basan oyunculuğunu övüyor. Aynı grup günümüze yönelik sinemasal Shakespeare uyarlamalarını ise güncelleştirdiği mekân ve dekor nedeniyle kaba ve çirkin buluyor.
Branagh’ın Shakespeare Uyarlamaları
V. Henry Branagh’ın sinemaya uyarladığı ilk Shakespeare oyunu. Film ana metne sadık kalırken (ki büyük bir kısmı Fransızcadır) aynı zamanda sinemasal çerçeveleme, ışık ve müzik kullanımı gibi öğeleri ile de sinemasal deneyselliği kullanıyor. Branagh’ın tiyatrodan gelerek sinemaya soyunması Laurence Olivier’in 1941 yılındaki Hamlet film uyarlamasında yaptığı yeniliklere benzetiliyor. 29 yaşında yaptığı bu ilk film ile Kenneth Branagh en iyi yönetmen ve en iyi oyuncu kategorilerinde Oscar’a aday oluyor. Bu başarı ona Hollywood yolunu açıyor ve birbiri ardına Shakespeare film uyarlamalarına devam ediyor. 1993’te Kuru Gürültü (Much Ado About Nothing) filmi etkin bir güldürü olmasının yanı sıra maddi açıdan en başarılı olan Shakespeare film uyarlaması oldu. 1996 yılındaki Hamlet uyarlaması Branagh’ın yaratıcı bir sinema yönetmeni olarak ününü pekiştirdi ve ona En İyi Uyarlama Senaryo Oscar Adaylığı’nı getirdi. Film eleştirmenler tarafından sevilmesine rağmen hasılat açısından başarısız oldu. Bu durum özellikle Hollywood yapımcıları açısından bir zaaf olarak görülünce Kenneth Branagh daha çok oyuncu olarak Amerikan filmlerinde görülmeye başladı. Bundan sonraki Shakespeare uyarlaması Aşkın Çabası Boşuna (Love’s Labour’s Lost, 2000) da benzer şekilde başarısız bulundu. 2006 yılında yaptığı Size Nasıl Geliyorsa (As You Like It) özgün Shakespeare sahneleme ortamından uzaklaşıp Orta Çağ Japonyası’nda geçmesi ile çok ilginç bir uyarlamadır.
Harry Potter’dan Doğu Ekspresi’nde Cinayet’e
Kenneth Branagh 2000’li yıllarda birbirinden farklı rollerde oyuncu olarak karşımıza çıkar. Harry Potter film serisinde beceriksiz gülünç öğretmen Gilderoy Lockhart ile bir neslin sevgisini kazanır. 2008’de Valkyrie filminde Hitler’e karşı darbe yapmayı planlayan Alman General Henning von Tresckow olur. Laurence Olivier’i canlandırdığı My Week with Marilyn ile En İyi Yardımcı Oyuncu Oscarı’na aday olur. Branagh’ı Hollywood’da tekrar başarılı bir yönetmen yapan film ise Marvel Comics’in çizgi dünyasından uyarlanan ve film evreninin ilk önemli filmi Thor’u yönetmesi olur. Bundan sonra Jack Ryan Shadow Recruit, Cinderella ve Doğu Ekspresi’nde Cinayet gibi hem bütçesi yüksek hem de gişede başarılı filmleri yeniden yönetecektir. 2017’de de Christopher Nolan’ın yönetiminde Oscar’a aday olan Dunkirk filminde Branagh’ın önemli bir rolü olur.
Kenneth Branagh’ın unutulan bir yönü ise kısa bir dramatik film olan Swan Song (1992) ile Oscar’a aday olmasıdır. Ekip arkadaşları ile uzun süreli dostluklar sürdürmesiyle de bilinen Branagh’ın, filmlerinin yıldızı olan Emma Thompson ile biten bir evliliği de olmuştur. İkili halen beraber filmlerde rol almakta. Bunun ötesinde Branagh çok çeşitli medya platformlarında ürünler vermiştir. Radyo oyunları, sesli kitaplar, televizyon ve belgesel seslendirmelerinde bulunur. Yönetmen olarak Branagh teknik olarak geniş ekran çalışır (65mm/70mm film), filmlerinde müzisyen Patrick Doyle’un yarattığı klasik film müziğini tercih eder.
Filmde çalışmasının yanı sıra, Kenneth Branagh sahneye çıkmaya da devam eder. 2011’de Belfast’ta yenilenen Lyric Theatre’ın açılış sezonunda ilk kez sahneye konan ve arkadaşı Rob Brydon’la oynadığı The Painkiller önemli performanslarından biridir. 2015-16 yıllarında Londra’da West End’de başarılı bir sezon geçirir. The Winter’s Tale ve The Entertainer oyunları İngiltere genelinde sinemalarda canlı gösterilir ve tiyatro ekibi sezon başarıları nedeniyle bir Olivier Ödülü kazanır. Kenneth Branagh ayrıca yıl içinde BBC için BAFTA ödüllü Wallander dizisi serisinde oynamıştır. C4 için çektiği Shackleton’ın yanı sıra Amerikan televizyonu için de Conspiracy ve Springs dizilerinde çalışmıştır.
Belfast’ta Branagh’ın Mirası
Branagh’ın sanat alanındaki birçok hizmeti doğduğu şehrin hayatı için önemli bir isim olmasını beraberinde getirmiştir. 1989 yılında Branagh, Kuzey İrlanda’da gönüllü yardım kuruluşu NICVA için bir bağış toplama haftasında bulundu ve onlarla uzun soluklu bir ilişki kurdu. Ulster Youth Theatre Gençlik Tiyatrosu’na film ve tiyatro oyunlarının galalarını Belfast’ta düzenleyerek toplanan geliri bağışladı. Filmleri Much Ado About Nothing, Mary Shelley’in Frankenstein’ı, Hamlet ve Cinderella galaları ile yardım gösterimlerinde bulundu. Kuzey İrlanda’da film ve televizyon geliştirme ajansı olan NI Screen ve topluluk ve gönüllü sektörün şemsiye kuruluşu olan NICVA’nın Onursal Başkanı ve Kuzey İrlanda’da tam 750 sinema kulübünü destekleyen Into Film’in iyi niyet elçisi olarak çalıştı.
Branagh 2012 yılında Kraliçe Elizabeth tarafından şövalye yapıldı ve “Sir” unvanı aldı. Mezun olduğu Kraliyet Tiyatro Akademisi RADA’nın da başına geçti. Bunun yanında Kuzey İrlanda amatör tiyatro gruplarına katkıda bulunmaya devam ediyor. Tüm bu nedenlerle Belfast Belediyesi 30 Ocak 2018 tarihinde Ulster Hall opera salonunda Branagh için özel bir gece düzenledi. Bu gecede sadece Sir Kenneth Branagh’ın küresel başarısı değil, onunla çalışan tüm sanatçı ve sanat kuruluşlarının da rolüne dikkat çekildi. 1970’lerin sokak çatışmalarını yaşayan Kenneth Branagh, dokuz yaşındaki bir çocuk olarak ayrıldığı şehre uluslararası bir üne kavuştuğu zaman geri geldi ve ilişkisini devam ettirdi. Belfast’ın film ve televizyon üretiminde son yıllarda önemli ölçüde etkisini arttırmasında Branagh’ın rolü vardır. Kariyeri boyunca, Sir Kenneth Branagh Belfast ve ötesinde sanatçıları cömertçe destekledi. Bu nedenle, Belfast Şehir Konseyi 2018’de Branagh onuruna Belfast’ta bir sanatçıya verilmek üzere özel bir burs yarattı.
Bu gecenin ilginç olan yanı sanatçının kariyerinden kesitler içermesi ve kendisiyle birlikte Kuzey İrlanda’daki gençlik tiyatrosunda çalıştırdığı oyuncuların sahneye çıkmasıydı. Gece boyunca sahneye konan çeşitli oyun kesitlerine de Ulster Orkestrası klasik besteler ile eşlik etti. Gece, Branagh’ın ilk Shakespeare uyarlaması V. Henry’nin sonunda yaptığı epik konuşması ile sona erdi. Kariyerinde 30 yılı geride bırakan Branagh, İngiliz tiyatro geleneğini çağdaş sinema teknikleriyle harmanladığı İngiliz ulusal sinema mirasını 21. yüzyılda da çeşitlendirmeye devam edecek gibi gözüküyor.